ادوات موسیقی قدیمی

از زمان‌های بسیار قدیم موسیقی و ادوات موسیقی قدیمی بخشی از فرهنگ بشری به شمار می‌آیند و موسیقی بخش جدایی‌ناپذیری از زندگی بشر بوده است. در این مقاله با معرفی انواع سازهای موسیقی آنتیک که اکثراً در صده‌ اخیر کشف شده‌اند، سعی در اثبات این گفته داریم.

تاریخچه ادوات موسیقی قدیمی

تاریخچه موسیقی به آغاز فرهنگ بشری باز می‌گردد. در ابتدا از آلات موسیقی برای تشریفات استفاده می‌شد؛ برای مثال در قدیم استفاده از طبل در مراسمات مذهبی و بوق در زمان موفقیت در شکار رایج بود. اولین نوازندگان سازهایی را ساختند که به طور قابل‌توجهی در طول زمان تکامل پیدا کردند و امروزه برخی از آن‌ها از سازهای محبوب و مشهور محسوب می‌شوند.

تاریخ دقیق اولین وسیله‌ای که به‌عنوان آلات موسیقی مورداستفاده قرار گرفته است به طور دقیق نامشخص است؛ اما قدیمی‌ترین وسیله که توسط محققان به‌عنوان یک آلات موسیقی شناخته شده است و قدمت آن به 50000 تا 60000 سال قبل می‌رسد، یک فلوت ساده است.

اکثر ادوات موسیقی قدیمی و اولیه از پوست حیوانات، استخوان، چوب و دیگر مواد قابل‌تجزیه ساخته شده‌اند؛ به همین دلیل تاریخ دقیق پیدایش آن‌ها مشخص نیست. به عقیده برخی‌ها لیتوفون‌ها یا سنگ‌هایی که برای تولید صداهای موسیقی استفاده می‌شوند، نمونه‌هایی از آلات موسیقی ماقبل تاریخ هستند.

تماس بین تمدن‌ها باعث گسترش سریع و اقتباس بیشتر سازها در مکان‌هایی دور از مبدأ آن‌ها شد. در دوران پس از کلاسیک، در دریانوردی آسیای جنوب شرقی، سازهای بین‌النهرین نواخته می‌شد و اروپایی‌ها سازهایی را می‌نواختند که منشأ آن‌ها آفریقا بود. به دلیل سرعت کمتر توسعه در قاره آمریکا، آمریکای شمالی، جنوبی و مرکزی دارای ادوات موسیقی مشترک بودند.

در قرن 15 توسعه ادوات موسیقی قدیمی در بسیاری از مناطق کند شد و تحت سلطه غرب قرار گرفت. در دوره‌های کلاسیک و رمانتیک یعنی تقریباً از سال‌های 1750 تا 1900، بسیاری از آلات موسیقی جدیدتری ساخته شدند. گسترش الکتریسیته در قرن بیستم، منجر به تولید آلات موسیقی الکتریکی شد.

طبقه‌بندی ادوات موسیقی قدیمی

در ابتدا طبقه‌بندی سازها بر اساس نظام موسیقی ارکستری بود که شامل سازهای زهی، بادی، بادی برنجی و پرکاشن می‌شد. بعدها طبق نظام «هورن بوستل - زاکس» که ترکیبی از رده‌بندی «کورت زاکس» و «اریش موریتس فون هورن بوستل» است، هر سازی بر اساس نوع لرزش ماده در آن‌ و مبانی آکوستیکی در یکی از این رده‌بندی‌ها قرار می‌گیرد:

آیدوفون یا خود صداها (Idiophone)

در این نوع سازها، صدا با ارتعاش بدنه و از طریق مالش‌دادن، ضربه‌زدن، کشیدن و لرزاندن قطعه‌های ساز تولید می‌شود؛ مانند: قاشقک، سازهای سنج و ماراکا.

ممبرانوفون‌‌ یا پوست صداها (Membranophones)

در این نوع سازها، تولید صدا با ارتعاش پوست طبیعی یا مصنوعی به وجود می‌آید؛ مانند دف و تمپو.

کوردوفون یا زه‌ صداها (Chordophones)

 در این رده‌بندی، سازهایی قرار می‌گیرند که صدا با لرزش زه، تار یا سیم به وجود می‌آید. این سازها نیز از نظر شیوه نواختن به سه دسته تقسیم می‌شوند:

• زخمه‌ای: توسط زخمه زدن با انگشت یا مضراب نواخته می‌شوند؛ مانند ماندولین.
• کمانه‌ای: صدا در این سازها، توسط کمانه یا آرشه تولید می‌شود؛ مانند ویولن.
• زهی‌ ضربه‌ای: این نوع سازها با ضربه‌زدن  بر روی سیم یا زه به صدا در می‌آیند؛ مانند پیانو و سنتور.

آئروفون یا هوا صداها (Aerophones)

تولید صدا در سازهایی که در این رده‌بندی قرار دارند، توسط ارتعاش هوا صورت می‌گیرد؛ مانند فلوت و نی.

الکتروفون یا برقی صداها (Electophones)

تولید صدا در سازهایی که به الکتروفون معروف هستند، با استفاده از یک نیروی الکتریسیته انجام می‌شود؛ مانند گیتاربرقی، ویولن برقی و...

انواع ادوات موسیقی قدیمی

در طی صدها سال فرهنگ‌ها ترکیب و اجرای ملودی‌ها را برای سرگرمی‌ بیشتر توسعه دادند و آلات موسیقی نیز تکامل یافتند. اگر می‌‌خواهید با انواع ادوات موسیقی قدیمی آشنا شوید با ما همراه باشید، در این مقاله به شرح 15 مورد از انواع آلات موسیقی پرداخته‌ایم.

فلوت نئاندرتال

فلوت نئاندرتال در مرتبه اول لیست ادوات موسیقی قدیمی قرار دارد. این فلوت با فلوتی که ما امروزه می‌شناسیم، بسیار متفاوت است. فلوت نئاندرتال در سال 1995 در غاری در اسلوونی کشف شد.

در واقع این قدیمی‌ترین ساز در جهان است که قدمت آن به 60000 سال پیش باز می‌گردد. از استخوان یک خرس غار ساخته شده است و دارای چهار سوراخ است که از آن‌ها برای تغییر گام نت‌ها استفاده می‌شود.  

بولرورر Bullroarer

این ساز یکی از ادوات موسیقی قدیمی است که قدمت آن به 18000 سال قبل از میلاد باز می‌گردد و شبیه آن را تقریبا در تمام جهان می‌توان یافت. معمولاً یک تخته چوبی بیضی شکل است که یک رشته بلند به آن متصل است. اندازه چوب آن از 4 تا 14 اینچ متغیر است و در برخی از آن‌ها به 28 اینچ نیز می‌رسد.

برای استفاده از این ساز شخص نخ را گرفته و تخته چوبی را می‌چرخاند، این حرکت صدایی با فرکانس پایین ایجاد می‌کند که می‌تواند مسافت زیادی را طی کند. از این ساز در مراسمات مذهبی، تشریفات و تدفین و همچنین برای ترساندن یا جمع‌کردن حیوانات به دور هم استفاده کرده‌اند. در برخی از سنت‌ها از آن برای برقراری ارتباط در مسافت‌های طولانی نیز استفاده می‌کردند.

جیاهو گودی  Jiahu Gǔdí

قدمت این ساز به 6000 سال قبل از میلاد در چین باز می‌گردد. به نظر می‌آید این ساز قدیمی‌ترین ساز کشور چین است. جیاهو گودی در استان هنان در مرکز چین، به همراه 6 فلوت استخوانی و قطعات دیگری کشف شد.

جیاهو گودی از استخوان ماهیخوار تاج قرمز ساخته شده است. این فلوت دارای یک دهانه v شکل و 5 تا 8 سوراخ است که صداهای مختلفی تولید می‌کند.

شکارچیان از این ادوات موسیقی قدیمی برای تقلید صدای پرنده استفاده می‌کردند. ظاهراً این صدا طعمه را به سمت شکارچی کشانده است. بعدها مردم از این ساز در مراسم‌ها و تشریفات و همچنین بزرگداشت‌ یک شکار خوب، استفاده می‌کردند.

شیپورهای توتانخ آمون  Tutankhamun’s Trumpets

یکی دیگر از آلات موسیقی آنتیک، شیپورهای توتانخ آمون هستند که در مقبره توتانخ آمون کشف شدند. قدمت آن‌ها به حدود 5000 سال قبل از میلاد باز می‌گردد. این شیپورها توسط باستان‌شناس هاوارد کارتر در سال 1922 کشف شدند. طول یکی از آن‌ها حدود 19 اینچ و از برنز ساخته شده است. شیپور دیگر به طول 22.5 اینچ و از جنس نقره است.

نحوه استفاده از این شیپورها به طور دقیق مشخص نشده است. بااین‌حال کارشناسان معتقدند که از این ادوات موسیقی قدیمی به‌عنوان یک ابزار نظامی برای برقراری تماس استفاده ‌شده است. یکی دیگر از کاربردهای آن‌ها برای به کار واداشتن کارگران بوده است.

شون Xun

شون یک ساز معروف در چین باستان بود. این ساز در ژجیانگ کشف شد و حدود 7000 سال قدمت دارد. این ساز قدیمی را مانند یک تخم اژدها در نظر بگیرید، یک مجسمه سفالی تخم‌مرغی شکل است که دارای ده سوراخ در قسمت بیرونی آن است.

ایده استفاده از این ساز از توپ‌های سنگی یا گلی که برای شکار استفاده می‌شد، شکل گرفت. بعداً مردم متوجه شدند که با دمیدن هوا در آن می‌توانند از آن به‌عنوان ساز استفاده کنند. شون در سال‌های بعد علاوه بر شکار در مراسم معابد نیز مورداستفاده قرار گرفت. از این ادوات موسیقی قدیمی عالی برای نواختن موسیقی رسمی قصر استفاده می‌کردند.

لیتوفون      Lithophone

به دلیل قدمت زیاد این ساز به آن، ساز ماقبل تاریخ گفته می‌گویند. لیتوفون به‌عنوان «راک گونگ» نیز شناخته می‌شود. این ساز قدیمی در دسته سازهای کوبه‌ای قرار می‌گیرد که از سنگ ساخته شده است. کارشناسان بر این باورند که لیتوفون بین 8000 تا 2500 سال قبل از میلاد اختراع شده است.

قدیمی‌ترین لیتوفون در سال 1949 در ویتنام کشف شد که از 11 تخته‌سنگ ساخته شده بود. همچنین این ساز در مناطق دیگر جهان مانند آفریقا و آمریکای جنوبی که عمدتاً افراد ماقبل تاریخ در آنجا زندگی می‌کردند نیز یافت شده است.

برای ساخت این ادوات موسیقی قدیمی از موادی مانند: سنگ مرمر، مرجان فسیلی و سنگواره چوب استفاده شده است. این ساز را می‌توان با سازهای کوبه‌ای دیگر مانند زایلوفون و ماریمبا مقایسه کرد.

لیرهای اور Lyres of Ur

ساز لیر اور یک آهنگ ‌ساز قدیمی دیگر است. چهار عدد از این سازها در گورستان سلطنتی اور که زمانی بخشی از بین‌النهرین باستان بود، کشف شدند. ازآنجایی‌که لیرهای اور بیش از 4500 سال قدمت دارند، قدیمی‌ترین سازهای زهی هستند.

بدنه این لیرها جعبه‌مانند است و هر کدام از این لیرها دارای سر یک حیوان در جلوی جعبه صدا است که گام آن را مشخص می‌کند. به دلیل اینکه این سازها با اجساد ده زن کشف شده بودند، گمان می‌رود که از آن‌ها در مراسم تدفین استفاده شده باشد.

آئولوی  Auloi   

آئولوی یک ساز بادی یونان باستان است. این ساز در حدود 2450 قبل از میلاد ساخته شده است. آئولوی دو لوله مجزا شبیه نی دارد که هم‌زمان نواخته می‌شوند. به همین دلیل است که برخی این ادوات موسیقی قدیمی را فلوت دوبل می‌نامند. بعدها مردم از فلوت‌هایی با یک نی استفاده کردند.

آئولوهای اولیه از چوب یا استخوان ساخته می‌شدند. بعدها از مواد دیگری مانند: چوب سخت، نیشکر و فولاد در ساخت این ساز استفاده شد. این ساز دارای 3 یا 4 سوراخ است و صدای آن شبیه نی‌انبان (نوعی آلات موسیقی اسکاتلندی) است.

 این ساز را برای موسیقی رزمی می‌نواختند؛ زیرا می‌توانست مسافت زیادی را طی کند. از دیگر استفاده‌های این ساز هنگام تولد، مرگ و نمایش بود. همچنین در زمان مسابقات ورزشی این ساز نواخته می‌شد.

چنگ کمانی Bow Harp

چنگ کمانی که به نام بنت نیز شناخته می‌شود، نوعی چنگ است که در مصر باستان ساخته شده است. در طول تاریخ فراعنه، این ساز یکی از محبوب‌ترین ادوات موسیقی قدیمی بود. گفته می‌شود چنگ کمانی در زمان سلسله اول ساخته شده است و قدمت آن به 2500 سال قبل از میلاد باز می‌گردد. این ساز را از یک جعبه بیل شکل با گردن خمیده ساخته‌اند و وقتی که سیم‌ها را می‌زنند، صدا از درون جعبه طنین‌انداز می‌شود.

از این نوع موسیقی در فرهنگ‌های دیگر مانند اوگاندا و تمدن‌های بین‌النهرین نیز استفاده می‌شد که در این تمدن‌ها دیگر مورداستفاده قرار نگرفت؛ اما در مصر همچنان باقی ماند. در آن زمان نوازندگان چنگ را به صورت انفرادی و گروهی اجرا می‌کردند.

شوفار Shofar

شوفار یک آلات موسیقی یهودی ساخته شده از شاخ قوچ است. بسته به نوع حیوان و ساختار، در شکل‌ها و اندازه‌های مختلف ساخته شده است. شوفار نیز مانند شیپور دمیده می‌شود و هیچ مکانیزمی برای تغییر گام ندارد و برای تغییر گام از تعدیل و کنترل تنفس نوازنده با استفاده از لب، دهان و دندان استفاده شده است.

برای اولین‌بار در کتاب مقدس یهودیان از این ادوات موسیقی قدیمی نام برده‌اند، زمانی که اسرائیلی‌ها صدای آن را از کوه سینا شنیدند. در برخی موقعیت‌ها از شوفار به‌عنوان فراخوانی به جنگ و آزادی و در جاهای دیگر برای جمع‌کردن مردم یا دعوت به توبه استفاده می‌شد.

در دوران معاصر این کار هنوز در زمان افتتاحیه انجام می‌شود. در واقع مسیحیان نیز از این ساز برای نشان‌دادن جشن‌ها و اعلام رویدادها استفاده می‌کنند.

دیدگریدو Didgeridoo

دیدگریدو یکی دیگر از ادوات موسیقی قدیمی بادی در لیست ما است. مردم بومی شمال استرالیا از اولین دیدگریدو در حدود 40000 سال پیش استفاده کردند. این ساز از شاخه‌های اکالیپتوس ساخته شده‌ بودند که توسط موریانه سوراخ می‌‌شدند.

به طور معمول از چوب توخالی برای ساخت این ساز استفاده می‌شود و انواع مدرن آن از بامبو، آگاو و اکالیپتوس ساخته می‌شوند. دیدگریدو یک ساز کوبه‌ای است که برای نواختن آن، نوازنده باید دائماً لب‌ها را تکان دهد تا صدایی مداوم ایجاد کند. او باید از روش تنفسی خاصی به نام تنفس دایره‌ای استفاده کند که در حفظ مداوم بازدم مؤثر است.

از این ادوات موسیقی قدیمی در مراسمات فرهنگی یا تفریحی استفاده می‌شد. در دوران مدرن، از آن در بیت باکسینگ، موسیقی رقص و مدیتیشن استفاده می‌شود.

دف Daf

دف یک درام دوار از خاورمیانه و یکی از قدیمی‌ترین ساز ایرانی کوبه‌ای در لیست است که قدمت آن به 3000 سال می‌رسد. این آلات موسیقی ایرانی شبیه تنبور؛ اما بسیار بزرگتر با قطر حدود 13 تا 21 اینچ هستند.

سر این طبل از پوست حیوان یا پلاستیک (در دوران قدیم از پوست حیوانات استفاده می‌شد)، لبه چوبی و یک زنجیر ساخته شده است. معمولاً در دست چپ نوازنده قرار می‌گیرد و با چهار انگشتش آن را نگه می‌دارد. سپس با پنج‌انگشت دست راستش شروع به زدن بر روی طبل می‌کند.

این ساز یک موسیقی محلی بود. سپس بخش جدایی‌ناپذیر از موسیقی ایرانی شد که اکنون نیز در سرودهای معنوی نواخته می‌شود. در افغانستان زنان برای همراهی آواز و رقص و همچنین در مراسم عروسی نیز از این ادوات موسیقی قدیمی استفاده می‌کنند.

مبیرا Mbira

ساز بعدی مبیرا است که به آن پیانوی انگشت شست نیز گفته می‌شود و تاریخچه آن به شهر زیمباوه بر می‌گردد. این ساز حدود 1300 سال پیش در کنار رودخانه زامبزی (زیمباوه و مالاوی کنونی) پدید آمدند.

مبیرا دارای کلیدهایی فلزی روی یک تخته چوبی همراه با یک صفحه صدا است. در این ساز طول کلیدها متفاوت است و کلیدهای بلندتر در وسط قرار دارند. طول کلید نشان‌دهنده میزان گام است، به صورتی که کلیدهای بلند نشان‌دهنده گام پایین‌تر و بالعکس کلیدهای کوتاه‌تر گام بالاتر را نشان می‌دهند.

شیوه نواختن ساز به این صورت است که نوازنده ساز را با انگشتان خود نگه می‌دارد و سپس با انگشت شست خود کلیدها را فشرده و شروع به نواختن ساز می‌کند که صدای آن بسیار دلنشین و آرام‌بخش است.

از این ادوات موسیقی قدیمی در مراسم‌های آیینی و معنوی مانند: مراسم ازدواج، تدفین و تکریم اشخاص برجسته استفاده می‌شد. همچنین می‌گویند از آن برای احضار روح نیز استفاده کرده‌اند.

وینا Veena

یکی دیگر از آلات موسیقی قدیمی ساز وینا است که قدمت آن به هزاران سال پیش می‌رسد. وینا یک ساز هندی است که در موسیقی کارناتیک و هندوستانی مورداستفاده قرار می‌‌گیرد. وینا یک ساز موسیقی مقدس و مهم در موسیقی کلاسیک کارناتیک بوده است؛ ازاین‌رو بخش حیاتی از موسیقی کلاسیک هند است.

وینا دارای گردنی بلند، بدنه گلابی‌شکل و یک مکانیزم تنظیم منحنی‌شکل روبه‌پایین است. طول آن 3.5 تا 4 فوت با بدنه توخالی و دو جعبه تولید صدا است. این ادوات موسیقی قدیمی به صورت ضربدری نواخته می‌شود که در سمت راست نوازنده قرار می‌گیرد و تا حدودی شبیه به سه‌تار است.

واتر اورگان

واتر اورگان در قرن سوم قبل از میلاد در یونان باستان به وجود آمد. این ساز با نیروی آب کار می‌کند و از روشی برای حفظ جریان هوای ناشی از جریان آب استفاده می‌کند؛ ازاین‌رو آب‌ و هوا دو عنصر اصلی در استفاده از این ساز هستند.

 واتر اورگان با باز کردن شیر بالای لوله ورودی فعال می‌شود. اگر جریان دائمی آب وجود داشته باشد، ساز تا زمانی که شیر آب بسته شود کار می‌کند. سپس نوازنده با استفاده از کلیدها و با واردکردن هوا به داخل لوله‌ها شروع به نواختن ساز می‌کند. ظاهراً از این ادوات موسیقی قدیمی برای تقلید آواز پرندگان استفاده شده است.

پارکینگ پروانه، بزرگ‌ترین سایت مزایده ادوات موسیقی آنتیک

اگر به ادوات موسیقی کمیاب و کلکسیونی علاقه دارید، پارکینگ پروانه همان جایی است که شرایط خرید ادوات موسیقی آنتیک را برای شما فراهم کرده است. شما می‌توانید از طریق این سایت در مزایده انواع ادوات موسیقی آنتیک شرکت کرده و وسایل موردعلاقه خود را خریداری کنید.

اگر به خرید وسایل قدیمی و آنتیک دیگری هم علاقه‌مند هستید، در پارکینگ پروانه می‌توانید انواع مختلفی از لوازم و وسایل قدیمی و آنتیک را بیابید.

کلام آخر

موسیقی بخش مهم و جدایی‌ناپذیر زندگی انسان از گذشته تا زمان حال بوده است. برای رسیدن به آرامش و تجربه لذت‌های ناب می‌توان به موسیقی پناه برد. اهمیت این موضوع زمانی روشن می‌شود که می‌دانیم درگذشته نیز انسان از ادوات موسیقی قدیمی استفاده کرده است.  

سؤالات متداول

1. چه وسایل دیگری در سایت پارکینگ پروانه به فروش می‌رسند؟

انواع وسایل دکوراتیو و تزیینی، لوازم صوتی و تصویری آنتیک و ابزارآلات قدیمی در سایت موجود هستند.

2. قیمت ادوات موسیقی آنتیک چقدر است؟

بسته به نوع آلات موسیقی دارد.

3. کدام نوع سازها آیدوفون هستند؟

قاشقک، سازهای سنج و ماراکا